„Zostaw, to na Święta”, a później „jedz, bo się zmarnuje”, to hasła dość powszechnie wybrzmiewające co roku w polskich domach. W związku ze zbliżającymi się Świętami Bożego Narodzenia, warto pochylić się nad tematem marnowania żywności w kontekście naszych nawyków konsumpcyjnych.

Wypracowane przez wiele dekad nawyki, również zdeterminowane po części historią i towarzyszącym powszechnie brakiem podstawowych produktów na półkach sklepowych, a także późniejszym zachłyśnięciem się dobrobytem wzrostu gospodarczego, skutkują aktualnie brakiem refleksji przy codziennych wyborach konsumpcyjnych, w tym tych związanych z żywnością.

Szacuje się, że w skali Unii Europejskiej marnuje się ok. 10% żywności dostępnej dla konsumentów w UE. Z drugiej strony, 37 mln osób w UE nie stać na to, aby co drugi dzień zjeść pełnowartościowy posiłek [1].

Według Instytutu Ochrony Środowiska – Państwowego Instytutu Badawczego (IOŚ-PIB) każdy Polak marnuje średnio 123 kg żywności rocznie, z czego 69 kg na osobę marnotrawione jest w gospodarstwach domowych (56%) [2]. Z kolei w okresie świątecznym, bo między 23 a 30 grudnia aż 83% z nas wyrzuca jedzenie, co przekłada się na 61,7 tys. ton, czyli aż 1,6 kg na osobę [3].

Do najczęstszych przyczyn marnowania żywności zalicza się:

• nieprzemyślane zakupy;
• nieplanowanie posiłków, przygotowanie za dużej ich ilości;
• „brzydko wyglądające” owoce i warzywa;
• impulsywne kupowanie spowodowane promocjami;
• nakładanie zbyt dużych porcji jedzenia na zapas;
• standardowe rozmiary porcji i zbyt wysokie oszacowanie liczby klientów (restauracje) [1, 4].

Najczęściej wyrzucaną kategorią produktów w święta są owoce i warzywa (62%), zupy i mięso (48%), produkty zbożowe (46%), potrawy wieloskładnikowe, nabiał i ryby (44%) [3]. Dlatego warto zastanowić się, w jaki sposób możemy zapobiec, a przynajmniej ograniczyć ilość marnowanej żywności, planując menu świąteczne. Przede wszystkim warto ustalić wcześniej listę dań adekwatną do liczby gości, a w ślad za nimi również listę zakupów. Jeżeli już nie skonsumujemy wszystkich potraw, warto je zamrozić, wykorzystać ponownie przygotowując nowe dania bądź podzielić się z potrzebującymi (według Federacji Polskich Banków Żywności 6,6% Polaków żyje poniżej progu ubóstwa). Warto też dostosować sposób przechowywania do właściwości produktów, tak by jak najdłużej zachować ich świeżość i przydatność do spożycia. Istotne są również informacje na opakowaniach, w które należy się wnikliwie wczytać, ponieważ komunikat „najlepiej spożyć przed” nie oznacza, że po tej dacie jedzenie jest niejadalne.

Unia Europejska nałożyła na wszystkie kraje członkowskie obowiązek ograniczenia marnotrawstwa żywności o 50% do 2030 r. Komisja Europejska, aby zwiększyć skuteczność działań, proponuje rozwiązania legislacyjne, m.in. nowelizację Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/98/WE z 19 listopada 2008 r. Dla Polski oznacza to konieczność zmniejszenia ilości wytwarzanych odpadów żywności na etapie przetwórstwa o 55 tys. ton i na kolejnych etapach: handlu i konsumpcji sumarycznie o 980 tys. ton.

Zmniejszenie ilości marnowanego jedzenia, poza walką z kryzysem głodu na Świecie, to również konieczność w przeciwdziałaniu zmian klimatycznych. Marnotrawstwo żywności odpowiada za ok. 16% wszystkich gazów cieplarnianych z systemu żywnościowego UE, a według Organizacji Narodów Zjednoczonych ds. Wyżywienia i Rolnictwa (ang. FAO), produkcja i transport żywności, która następnie jest marnowana, odpowiada za 8% globalnej emisji gazów cieplarnianych.

[1] https://www.europarl.europa.eu/topics/pl/article/20240318STO19401/ograniczanie-marnowania-zywnosci-dzialania-ue

[2] https://www.pap.pl/aktualnosci/kazdy-polak-marnuje-srednio-123-kg-zywnosci-rocznie

[3] https://www.pap.pl/aktualnosci/swieta-swieta-i-do-kosza-jak-marnujemy-zywnosc

[4] https://naszesmieci.mos.gov.pl/materialy/artykuly/156-niemarnowanie-zywnosci-jakie-sposoby-warto-wdrozyc-w-codziennym-zyciu